‘Oud zeer’ en Leefstijlcoaching: 9 vragen en antwoorden

Op 12 april 2023 gaf Bram Bakker de training ‘Oud zeer in de praktijk.’ Zijn belangrijkste les: voer waar nodig het gesprek over wat er vroeger heeft plaatsgevonden. Vanuit gelijkwaardigheid. Met een open, betrokken en nieuwsgierige houding. Heb het vertrouwen dat je dit kan en mag doen. Dat vertrouwen ís er namelijk al: als je cliënt of patiënt dit met jou wil delen, laat dit zien dat diegene het vertrouwen en de verbinding voelt. Maar hoe bespreek je oud zeer? Wanneer verwijs je door? En waarom is praten over oud zeer zo belangrijk voor (leefstijl)coaching? 9 vragen aan Bram en zijn antwoorden, gebaseerd op de training en op Brams boek ‘Oud zeer – over vroeger dat nog pijn doet’.

Wat is oud zeer?

‘Oud zeer ‘gaat over de sporen die een problematische jeugd in een volwassen mens achterlaat. Het gaat over problemen en klachten die ineens in je bestaan kunnen opduiken en die bij zorgvuldige analyse onlosmakelijk verbonden blijken te zijn met rottige ervaringen toen je nog klein was, zoal slaan, pesten of misbruik. Of het gaat over fijne ervaringen die er toen te weinig zijn geweest, zoals het gemis van genegenheid, knuffels of andere blijken van liefde.

Is er een verschil in impact tussen rottige ervaringen en affectieve verwaarlozing?

Als je als kind door je broer verkracht bent, is dat natuurlijk gruwelijk. Maar pas echt erg is het als je moeder dan zegt; tja, dat doen jongens nou eenmaal. De kans dat je aan een traumatische ervaring in je kindertijd PTSS overhoudt, is minder dan 5% als je ouders je geloven. Maar wanneer je gevoel er niet mag zijn, is die kans veel groter. Dat blijkt ook uit onder andere onderzoek naar trauma in Yale. Terwijl er voor die affectieve verwaarlozing juist de minste aandacht is van bijvoorbeeld zorgverleners. Dat wat er niet was, heeft vaak geen naam. In de praktijk blijkt dat volwassenen die veel last ondervinden van hun verleden, vaak met beide te maken hebben: er zijn én traumatische ervaringen, én er heerste binnen het gezin een emotioneel onveilig klimaat.

Hoe komt oud zeer in volwassenen tot uiting?

Bij mensen met oud zeer is met name de hippocampus ontregeld, waardoor allerlei psychische en lichamelijke klachten kunnen optreden. Denk aan chronische vermoeidheid, een ogenschijnlijk onverklaarbare pijn of aanhoudende ontstekingen. De traditionele psychiatrie heeft de rol van het lichaam bij mentale processen lang miskend (maar lijkt inmiddels aan een inhaalslag begonnen).

Die klachten lijken vaak plotseling te ontstaan, zonder duidelijke aanleiding, vaak 20, 30 jaar na de traumatische gebeurtenissen. Die vertraging komt doordat het vermogen om de pijn die je van binnen voelt met je hoofd uit te zetten, met de jaren vermindert. Je weerbaarheid neemt af, je kwetsbaarheid neemt toe. Op een dag, niemand weet waarom, wordt die oude pijn getriggerd en komt het allemaal ‘ineens’ omhoog.

Wat is de rol van oud zeer bij (leefstijl)coaching?

Oud zeer kan leiden tot leefstijlproblemen zoals obesitas én remt de kans op succes van (leefstijl)coaching. Bespreken van oud zeer is een voorwaarde om aan gedragsverandering te kunnen werken. Op de bodem van die ‘plotse’ klachten liggen namelijk vaak diepgewortelde overtuigingen, die ertoe leiden dat mensen een negatief zelfbeeld hebben en daarmee bijvoorbeeld hun eigen welzijn kunnen saboteren. Die overtuigingen zijn nooit rationeel en je kunt de impact daarvan als coach niet onderschatten. Neem als voorbeeld een zeer succesvolle vrouw die 20 jaar lang is mishandeld en misbruikt door een gewelddadige partner. Waarom kon dit zo lang blijven doorgaan? Omdat ze ergens, ook al wíst ze rationeel dat het onzin was, geloofde dat ze het verdiende. Als kind werd ze vroeger ook geslagen’. ‘Als jij je goed gedraagt, krijg je heus geen klappen’ werd haar toen keer op keer gezegd.

Hoe kom je erachter of je coachee last heeft van oud zeer?

Bij lichamelijke en psychische klachten: door aandachtig te luisteren en observeren en door de goede vragen te stellen. Bijvoorbeeld: wat ging er aan je klachten vooraf? En vooral: wat wil jouw lichaam je vertellen? Die vraag wordt bijna nooit gesteld maar is altijd relevant, ook al weet de coachee het antwoord niet. Een mooie vraag kan ook zijn: Waar voel je de pijn in je lijf? En als mensen er niet in slagen om hun gedrag of houding te veranderen, is het belangrijk om de functie van hun gedrag op tafel te krijgen. Wat levert het je op? Dat afpellen is echt cruciaal om bij die diepe overtuigingen te komen.

Wat kun je als coach doen als dat oud zeer eenmaal op tafel ligt?

Coaches kunnen zich wel eens onmachtig voelen, vanuit het idee dat ze de pijn op willen lossen. Maar dat kan niet en dat hoeft ook niet. Wat leefstijlcoaches en andere zorgprofessionals kunnen doen, is mensen helpen om zich bewust te worden van hun gevoel en de bijbehorende mechanismes. Helpen met gewaarworden, zonder oordeel. Soms hebben mensen zelf nog geen taal, geen woorden voor wat er toen is gebeurd en nu nog voortleeft. Dan benoem ik wat ik zie of voel. ‘Ik zie verdriet’, zeg ik dan. Dat kan mensen helpen om weer in contact te komen met hun gevoel. Veel mensen kijken er liever van weg – vaak ook letterlijk. Ons brein vermijdt de pijn en zoekt het genot. De eerste stap is dan dat er veiligheid en ruimte komt voor dat geblokkeerde gevoel. Dat het verdriet er kan en mag zijn ís al helend. Gaandeweg dat proces kun je steeds dichter bij de vraag komen die iemands kern vanuit oud zeer bepaalt. Mag ik er zijn? Doe ik mee? Ben ik dom?

Welke gesprekstechnieken zijn daarbij belangrijk?

• Aansluiten
• Meebewegen
• Benoemen wat er gebeurt, empathie
• Bij de ervaring/pijn blijven: gevoelens benoemen en vragen waar ze zitten in het lichaam
• Fysiek betrokken houding, gelijkwaardig
• Reflecties – luisteren onder de woorden, door af en toe een woord te herhalen
• Stiltes laten vallen
• Geduld
• (Gepast) confronteren; wanneer ga je voor jezelf staan
• Acties benoemen, tips geven (schrijf een brief aan je vader, bijvoorbeeld)
• In het hier-en-nu werken

De leefstijlcoaches die hun opleiding bij van de Academie voor Leefstijl en Gezondheid hebben gevolgd, herkennen de verschillende technieken en hebben er ook mee geoefend.

Kun je oud zeer ook erger maken als coach?

Veel mensen zijn vermijdend naar hun gevoel. Je merkt dat bijvoorbeeld doordat ze hun verhaal downplayen, het klein maken. En doordat ze wegkijken. En als je dan vraagt; waarom kijk je me niet aan, gaan ze nogal eens huilen. Dan kun je het idee krijgen als coach dat je het erger maakt. Maar: mensen in verbinding brengen met hun gevoel kan nooit verkeerd zijn. Nogmaals, we mogen vertrouwen op ons vermogen om het goede te doen. We zijn allemaal gediplomeerde en deskundige professionals.

Hoe weet je wanneer het tijd is om door te verwijzen?

Allereerst; de bereidheid om te verwijzen is te groot. Je kunt meer dan je zelf denkt! Als je coachee zijn gevoelens en ervaringen met jou deelt, betekent dit dat diegene jou vertrouwt. En juist vanuit dat vertrouwen kan diegene verder komen. Als jij dan het gesprek stopt, kan de coachee dit als (alweer) een afwijzing voelen. Vraag aan je coachee: wat wil je ermee? Je kunt iemand heel lang bij je houden, totdat je voelt; dit is niet pluis. Of: hier mis ik de competenties. Dus; als je doorverwijst, weet dan voor jezelf heel goed waarom je dat doet. Zorg dat je je netwerk op orde hebt, zodat je gericht door kunt verwijzen. Natuurlijk is het belangrijk dat er ook een ‘klik’ is in de behandeling met je collega, maar je kunt in elk geval de juiste vragen meegeven om aan bij voorbeeld de psycholoog te stellen.

Meer doen?

Meld je aan voor de training op 24 november 2023. Uit de zeer positieve evaluatie na zijn eerste middagtraining, bleek er behoefte te zijn aan een hele dag. Waarin Bram Bakker je niet alleen uitlegt hoe je het gesprek voert en je het vertrouwen geeft om dit te doen, maar waar je ook zelf gaat oefenen.

Meer informatie en aanmelden >>

Meer weten?

Boek Oud zeer van Bram Bakker

Boek Gevoelsarm van Bram Bakker

Hierin legt hij uit waarom hij niet meer werkzaam is als psychiater

De Balanskliniek
https://www.balanskliniek.nl/