Hoe vasten je cellen een ander verhaal laat vertellen
Wat gebeurt er eigenlijk in je lichaam als je een tijdje niet eet? Je bloedsuikerspiegel daalt, je gaat vet verbranden en je lever gaat ketonen aanmaken. Dat weten de meesten van ons inmiddels wel. Maar de mechanismen op celniveau die op gang komen worden steeds verder ontrafeld. Een nieuwe studie in Nature laat zien hoe cellen tijdens vasten letterlijk een ander verhaal gaan vertellen. Niet in woorden, maar in eiwitten.
De vertaalmachine van de cel
Elke cel is als een drukke uitgeverij. Het DNA is de complete bibliotheek: miljoenen boeken met instructies voor alles wat je lichaam kan doen. Maar niet elk boek wordt tegelijkertijd gelezen. Het translatoom*, de verzameling mRNA’s die op dat moment actief worden vertaald, laat zien welke recepten de cel nú kiest om eiwitten van te maken.
Tijdens vasten schakelt de uitgeverij terug in productie. Minder boeken worden gedrukt, maar opvallend: juist de handleidingen voor vetafbraak en ketonenproductie krijgen voorrang. Het geheim zit in een eiwit dat luistert naar de naam eIF4E. Als dat fosforyleert (een klein chemisch signaaltje krijgt), verandert het de selectie van boeken die worden vertaald.
Vetzuren als boodschappers
Hoe weet de cel wanneer het tijd is om ketonen te maken? Het zijn de vetzuren die als boodschapper optreden. Tijdens vasten stijgen deze in je bloed. Ze activeren een soort energiemeter in de cel, AMPK genaamd. Die schakelt vervolgens MNK in, en die zet eIF4E “aan”. Het gevolg: de cel kiest voor genen die de vetmotor op gang brengen, zoals Hmgcs2 en PPAR?.
Met andere woorden: je lichaam is slim genoeg om in tijden van schaarste de prioriteiten te verleggen. Minder eiwitten maken die nu niet nodig zijn, meer aandacht voor vet en ketonen. Een systeem op celniveau dat laat zien hoe flexibel onze stofwisseling eigenlijk is.
Wat betekent dit voor kanker?
En hier wordt het spannend. Sommige kankersoorten groeien vooral op glucose. Maar sommige andere kankercellen, zoals bijvoorbeeld bij alvleesklierkanker, blijken ketonen juist te kunnen gebruiken als energiebron. Bij sommige kankersoorten werkt in ketose zijn remmend. Voor sommige tumoren zijn ze juist brandstof.
De onderzoekers testten wat er gebeurt als je eIF4E blokkeert met een medicijn (tomivosertib, ook wel eFT508). In combinatie met een ketogeen dieet zagen ze dat de tumorgroei bij muismodellen werd afgeremd. Een verrassend inzicht: door voeding (vast of ketogeen eten) slim te combineren met medicijnen kun je misschien de energievoorziening van sommige kankersoorten verstoren.
Minder drukwerk, gerichtere keuzes
Met geavanceerde technieken brachten de onderzoekers precies in kaart hoe het translatoom van de lever verandert tijdens vasten. De conclusie was duidelijk: de algemene eiwitproductie gaat omlaag, maar bepaalde routes, via vetverbranding en ketonenproductie, worden juist versterkt. Het is alsof de uitgeverij minder titels uitbrengt, maar wel de boeken die nu het hardst nodig zijn.
Hoopvolle nieuwe strategieën
Dit onderzoek opent een deur naar nieuwe therapieën. Niet door te focussen op wát we eten, maar ook op hóe ons lichaam de genetische recepten vertaalt. De AMPK-MNK-eIF4E-as blijkt een sleutelrol te spelen in het schakelen tussen suiker- en vetverbranding. Door dit proces te begrijpen en te sturen, zouden we tumoren die verslaafd raken aan ketonen misschien kunnen afremmen.
Wat betekent dit voor jou en mij?
Misschien denk je nu: interessant, maar ik heb geen kanker en het onderzoek is bij muizen. Toch geeft dit onderzoek ons allemaal stof tot nadenken. Het bevestigt dat voeding niet alleen brandstof is, maar ook informatie. Wat, wanneer en hoe vaak je eet, bepaalt welke genen jouw cellen activeren.
Voor leefstijlcoaches en gezondheidsprofessionals is dit waardevol. Het laat zien hoe groot de impact van voedingspatronen en vasten kan zijn, ook op moleculair niveau. En het onderstreept dat persoonlijke context belangrijk is. Waar vasten en ketose voor de één heilzaam kunnen zijn, kan het voor een ander risico’s opleveren.
Wat ik zelf het meest fascinerend vind, is de elegantie van ons systeem. Het lichaam is geen machine die simpelweg “aan” of “uit” staat, maar een uitgeverij die telkens nieuwe keuzes maakt in welk verhaal er verteld wordt. Tijdens vasten kiest de cel voor een soort survivalmodus die draait op vet en ketonen. Maar soms kan diezelfde flexibiliteit tumoren in de kaart spelen.
De kunst is om te begrijpen hoe we deze kennis kunnen inzetten: voor gezondere keuzes, voor betere behandelingen, en misschien wel voor een toekomst waarin voeding en medicijnen hand in hand gaan. Eén ding is zeker: de volgende keer dat je je ontbijt overslaat, weet je dat er in je cellen een heel nieuw verhaal wordt geschreven.
Yneke
* Een translatoom is de verzameling van alle mRNA’s in een cel die op dat moment daadwerkelijk worden vertaald naar eiwitten.
Je kunt het zo zien:
-
Het genoom is je hele bibliotheek: alle boeken (genen) die je bezit.
-
Het transcriptoom is de collectie boeken die opengeslagen op tafel liggen: alle mRNA’s die zijn overgeschreven uit DNA.
-
Het translatoom is nóg specifieker: dat zijn de pagina’s die daadwerkelijk worden gelezen door de “eiwitfabriekjes” (ribosomen).
Dus het translatoom vertelt niet wat er kán gebeuren, maar wat er nu echt in actie is op het niveau van eiwitproductie.