Ik moest stoppen van de douanier bij de Zwitserse grens. Op barse toon vroeg hij naar mijn paspoort. Hij keek streng en ik werd een beetje bang. ‘Zou ik iets verkeerd hebben gedaan? Wat maakte dat hij een vrouw alleen in een camper eruit pikte?
Schnell, schnell
Hij riep een andere agent met een drugshond erbij en riep op nog barsere toon dat ik uit de auto moest komen. Hoewel ik redelijk assertief ben, was ik zo slim om voor me te houden dat het ook wel wat aardiger kon. Na jaren ervaring weet ik dat het dan alleen maar langer duurt. Ik moest uit de buurt van mijn camper bij een muur staan terwijl de hond om mijn auto zocht naar iets wat hij niet kon vinden. Andere auto’s reden vlak langs me zonder oponthoud de grens over. Ik voelde me bekeken en verdacht.
Toen moest ik ‘schnell, schnell’, de auto open doen om de hond en de agent binnen te laten in mijn hut op wielen. Het voelde als een inbreuk op mijn privacy dat de drugshond aan mijn spullen rook.
Wit en bevoorrecht
Natuurlijk vonden de hond en de agent niks. Zonder iets van een aardig woord mocht ik weer instappen en verder. Ik was nog zeker een uur van slag. Want ik voelde me binnen een paar seconden van bevoorrechte witte hoogopgeleide vrouw een verdachte. Iedereen mocht doorrijden behalve ik. Ik werd buiten de groep gezet en gecheckt op crimineel gedrag.
Ik realiseerde me dat het feit dat ik van slag was een verwende reactie was. Ik hoorde altijd bij de ‘wij’ en nu bevond ik me plotseling bij de ‘zij’ door de combinatie van uiterlijke oppervlakkigheden. Hoeveel mensen hebben daar iedere dag mee te maken?
Het nut van hokjesdenken
Het indelen in hokjes, in wij en zij, komt voort uit een reflex die ons duizenden jaren geleden hielp om snel in te schatten of iets veilig was of niet: vluchten of gewoon blijven? Dat we uit een reflex stigmatiseren normaal is vertel ik in de presentatie over stigmatisering die ik regelmatig geef. Maar ernaar handelen is wel verwerpelijk. Racisme en discriminatie komen voort uit stigmatisering maar is vooral bewust gedrag. Al is het vaak uit domheid en onwetendheid. Om maar wat te noemen:
- Mensen die Mohammed heten voelden zich door de gebeurtenissen ooit op 11 september beschadigd en gestigmatiseerd.
- Statistisch gezien maken zwarte Amerikanen een veel grotere kans aangehouden te worden en vaak zonder enige aanleiding.
- Uit onderzoek blijkt dat het vinden van een baan voor iemand met ernstig overgewicht lastiger is dan voor de ‘meer representatieve’ slanke kandidaat. Niet zelden moeten zij, en vooral vrouwen, genoegen nemen met een baan onder hun niveau en een lager salaris. En dat los van kwetsende opmerkingen, afkeurende blikken en flauwe opmerkingen.
Ik wil mijn ervaring op geen enkele manier vergelijken met de ernst van racisme en discriminatie. Nogmaals, dat ik van slag was, is verwend. Maar het liet me een heel klein beetje zien hoe het is om bij de ‘zij’ te horen. Wat verschrikkelijk moet het zijn om je daar dagelijks op te moeten voorbereiden.
Yneke