Hebben ziekenhuizen (en de medewerkers) een voorbeeldfunctie in gezonde voeding? Is een (vooral) plantaardige voeding het meest gezond voor mens/patiënt, dier en planeet? En hoeveel keuzevrijheid hebben patiënten als ze bijvoorbeeld een saucijzenbroodje willen eten? Deze vragen stonden centraal in het online AVLEG-debat ‘Plantaardige voeding voor dokters’ van 15 maart 2023. Een weergave.
‘De maaltijden in ziekenhuizen moeten zo plantaardig mogelijk zijn,’ vindt orthopedisch chirurg Patrick Deckers, die zich met het kersverse Caring Doctors richt op artsen en andere zorgprofessionals om een duurzame, plantaardige voedseltransitie te realiseren. ‘In het ziekenhuis is ruimte voor slechts één idealist; de diëtist,” meent de tweede spreker, Stephan Peters, manager zuivel, voeding en duurzaamheid van de Nederlandse Zuivel Organisatie . ‘Laat patiënten toch eten wat ze willen.”
‘De vonken spatten van het beeldscherm,’ zegt Yneke Kootstra, directeur van de AVLEG en gespreksleider. ‘De beide sprekers verschilden bij aanvang van het debat op een aantal punten fundamenteel van mening – al waren ze het erover eens dat de voeding in ziekenhuizen voor veel verbetering vatbaar is.’ Ook de overige deelnemers mengden zich vol vuur in de discussie. Die spitste zich toe op 3 punten: Hoe plantaardig is de ideale ziekenhuisvoeding? Om welke reden moet de transitie naar plantaardig(er) plaatsvinden, en in welk tempo? En hoeveel keuzevrijheid mogen patiënten hebben? Een greep uit de belangrijkste standpunten en vragen. En, helemaal onderaan, tips voor wie meer wil weten of doen.
1. Hoe ziet de ideale ziekenhuisvoeding eruit?
De afkappunten: Met Caring Docters beziet Patrick Deckers de voedseltransitie in breed perspectief, waarin duurzaamheid, klimaat en geopolitieke factoren één geheel vormen. Caring Docters streeft naar een zo plantaardig mogelijke voeding in ziekenhuizen en andere instelling. ‘Als we, conform Eat Lancet, 80% plantaardig en 20% dierlijk aanhouden, gaat de zuivelconsumptie omlaag naar 1 portie zuivel per dag. En is er 1 tot 2 keer per week ruimte voor een stukje vlees.’ Stephan Peters refereert aan onder andere het Voedingscentrum, en zegt dat deze organisatie zich ‘niet comfortabel’ voelt bij verdergaan dan 50-50. Dan is er nog het Klimaatakkoord, dat een grens van 40-60 aanhoudt.
De vraagstukken: Kan een puur plantaardige voeding alle essentiële voedingsstoffen bevatten, ook voor zieke mensen? Of, andersom; zijn zuivel (en vlees) echt nodig bij herstel?
Perspectief leefstijlcoach: ‘Op dit moment eten Nederlanders 40% plantaardig. De kunst is om mensen (en hun omgeving) te bewegen een eerste stap te zetten naar een meer plantaardige voeding,’ zegt Yneke Kootstra. ‘Afhankelijk van persoonlijke voorkeuren en behoeften zou het mooi zijn als mensen tussen de 60 en 80 procent plantaardig eten. De eerste stap is meer groente eten bij de maaltijden.’
2. Waarom plantaardig(er)?
De meningen: Beide sprekers zijn het erover eens: er moet nu meer gezonde voeding worden aangeboden in ziekenhuizen. ‘De tijd van nudgen is voorbij,’ zegt Patrick Deckers. ‘Er is geen tijd meer om op ons gemak te polderen, nog in details iets uit te zoeken; we weten genoeg. Als we zo doorgaan, veroorzaken we nog meer schade aan mens, dier en planeet.’ Stephan Peters gaat vooral uit van het patiëntenperspectief. ‘De cijfers laten zien dat veel mensen ondervoed het ziekenhuis ingaan, en nog meer mensen er ondervoed uitkomen. Ik vind het belangrijk dat er wat betreft voeding in ziekenhuizen niets anders op de agenda staat dan de gezondheid van patiënten.’
Perspectief leefstijlcoach: ‘Verzwakte ouderen en veel kankerpatiënten uitgezonderd, is de ondervoeding bij patiënten meestal kwalitatief.,’ zegt Yneke Kootstra. ‘Denk aan een obese patiënt met vitaminetekorten. Juist dan zou de focus op een hogere kwaliteit van de voeding moeten komen te liggen. Dat is geen bemoeizorg, maar noodzaak. Het is dan aan de zorgprofessional, zoals de diëtist, om te bepalen wat een adequate voeding is. Wellicht tussen de 50 en 80 procent plantaardig.’
3. Hoe ‘betuttelend’?
Het woord: ‘Laten we het alsjeblieft geen ‘betutteling’ noemen,’ zo schreven verschillende deelnemers in de chat. ‘Het omgekeerde, leefstijl níet bespreken met patiënten, is crimineel. Pure verwaarlozing.‘
De meningen. ‘De gezonde keuze moet de standaard keuze zijn in ziekenhuizen,’ vindt Patrick Deckers. ‘Patiënten horen onderdeel te zijn van de oplossing van hun eigen probleem. Als ik een patiënt voor me heb met een versleten knie door fors overgewicht, en als ik naar de hele context kijk, dan moet ik zo iemand eigenlijk zorg weigeren. Als ik een nieuwe knie plaats, dan is de uitkomst niet goed voorspelbaar. Gaat de kwaliteit van leven er wel echt door vooruit? Bovendien creëert de ingreep extra risico’s voor de patiënt, zoals een verhoogde kans op infecties, waardoor de zorglast kan stijgen.’ Stephan Peters bepleit meer ruimte voor de keuzevrijheid van de patiënt. ‘Als iemand een saucijzenbroodje wil eten, dan moet dat wat mij betreft kunnen,’ vindt hij.
Perspectief leefstijlcoach: ‘Uit onderzoek blijkt dat mensen die in het ziekenhuis liggen, open staan voor voedingsadvies’, zo schrijft een deelnemer in de chat. ‘Gebruik die ‘window’!’ Yneke Kootstra: ‘Om dat goed te kunnen doen, is het nodig dat je een ‘ander gesprek’ voert. Er zijn nog altijd artsen die zeggen’ die dikke diabeet moet gewoon minder eten’, maar met die houding gaan we het niet redden. Sturend advies komt niet aan. Duidelijk is dat we met z’n allen naar een transitie willen, maar belangrijk daarbij is dat we altijd aansluiten bij de behoeftes en mogelijkheden van de patiënt.’
Meer weten en doen?
Wat kun je zelf doen om de maaltijden in ziekenhuizen gezonder te maken? De deelnemers en sprekers deelden een aantal initiatieven en andere tips:
Greener by default: (VS) helpt organisaties om de transitie te maken naar plantaardige, gezonde en duurzame maaltijden, waarbij de keuze voor dierlijke voedingsmiddelen beschikbaar blijft.
Toekomstproef: platform voor duurzame voeding in de zorg.
EAT: mondiaal platform voor gezonde en duurzame voedseltransitie.
PAN: Physician association for nutrition.
Plants for Joints: Nederlands leefstijlprogramma (Reade) inclusief plantaardige voeding, bewegen, stress en slaap management bij cliënten met (risico op) reumatoïde artritis (RA) en artrose (OA).
Boek: Plantbased nutrition in clinical practice van Shireen Kassam.
PDF Meat of the Matter MunicipalReport MEAT OF THE MATTER
De presentatie van Stephan Peters: